Historie 3

Ontstaan van deze geschiedenis en bronnen

Ter gelegenheid van het lustrum van Toonkunst Zeist in 1991 onderzocht ik wat over het verleden van ons koor te vinden was bij onze afdeling zelf, bij de Van de Poll-stichting – sedert 1994 Zeister Historisch Genootschap geheten – en in het Gemeentearchief Zeist. Niet veel! Wat kopieën van briefjes uit de begintijd, enkele krantenknipsels, een stapel programma’s van concerten. Op basis daarvan hield ik een jubileumspeech. Bij twee volgende lustra werd verzocht om herhaling, in 2007 bewerkte ik het verhaal tot een artikel voor weekblad De Nieuwsbode en de Kroniek elders onder Historie open ik ermee.

De paar documenten van enig belang die de afdeling bezat, bracht ik met toestemming van het bestuur in het Gemeentearchief onder. In 2007 liet ik mij tot archivaris van Toonkunst Zeist benoemen, waarna bestuursleden en anderen mij geregeld paperassen toestopten die anders waren weggegooid en toch soms interessante gegevens bevatten.

Secretaris Debora Leuring (rechts) en Isabelle Boeye bevrouwen Toonkunstkraampje op Uitmarkt 2001 in Figi.

 

Secretaris Debora Leuring vertrouwde me, onder goedkeuring van het bestuur, 12 volle ordners toe: Concerten, Brieven, Ingekomen Stukken, Bestuursvergaderingen, Toonkunstkoor, Restant Toonkunst, Financiën, Hoofdbestuur, Gemeente Zeist e.a. In de loop der jaren en onder het beheer van wisselende secretarissen waren ettelijke mappen elkaar gaan overlappen. Vooral krantenknipsels over ons koor zaten sterk verspreid¹, en ik kreeg er ook van diverse koorleden, vooral Catrien Hogers. De spreiding van input over veel jaren heeft stijlongelijkmatigheden tot gevolg die ik voor een – onwaarschijnlijke – boekuitgave wel zou willen corrigeren, maar voor een ingekorte en weinig bekeken versie op internet niet.

Omdat ik tot geschiedschrijving wilde komen heb ik de meeste mappen chronologisch geïntegreerd. Alles wat elders al bewaard wordt, zoals het landelijke tijdschrift van onze Maatschappij, missives van het hoofdbestuur, uitnodigingen van andere koren, heb ik, wederom met toestemming, op een repetitieavond uitgedeeld. Zo ook dubbelen van programma’s van onze concerten. Wat overbleef ging weg als oud papier.

De waardevolste bronnen bleken een getypte ‘Inventaris [van uit A’dam toegezonden fotokopieën van 33] Archiefstukken Geschiedenis Toonkunstafd. Zeist’, twee dictaatcahiers en het programmaboekje bij ons 60-jarig jubileum.

Cahiers met bestuursnotulen van na de oorlog liggen op het concertenboek van 1936.

 

Het eerste cahier draagt als titel: Aantekeningen van Bestuursvergaderingen van ’t Zeister Kamerkoor, opgericht januari ’58, aangesloten bij Mij. tot Bevordering der Toonkunst 1 september 1959. Het boek loopt t/m 1 nov. 1971. Als je de laatste bladzijde voor je neemt en het boek in de lengte omdraait, vind je verslagen van ledenvergaderingen uit dezelfde jaren. Alles is met de hand geschreven. Het tweede cahier is op dezelfde wijze ingericht en bestrijkt het tijdvak 9 nov. 1971 t/m 11 jan. 1988. De verslagen vanaf 12 aug. 1985 zijn getypt op A4-tjes en deze zijn in het boek geplakt. Verslagen van na 11 jan. ’88, op losse vellen getypt, zitten in een ordner.

Het tweede cahier is door Cootje van Zandvoort gefotokopieerd én digitaal opgeslagen, zodat we in het oorspronkelijk getypte gedeelte gemakkelijk kunnen zoeken. Nico van Wageningen heeft een aantal losse foto’s – vooral uit krantenartikelen – gescand in hoge resolutie, voor het geval dit overzicht ooit gedrukt zou worden.

Maar waar zijn de bestuursnotulen en jaarverslagen van de oprichting af tot 1959? Eén zinnetje uit de twee dictaatcahiers geeft een aanwijzing. In het verslag van de bestuursvergadering van 2 maart 1960 staat: Mr. Beunke² heeft oude boeken van Toonkunst gegeven aan de heer Houtman, deze geschiedenis wordt zo mogelijk aangevuld. Houtman blijft dirigent tot 1 dec. 1967. Hij woonde toen op Nooitgedacht 1, maar daar is zijn naam nu onbekend.

Ik bel de ene Beunke en de drie Houtmannen op die in het telefoonboek staan, maar geen kan me verder helpen. Het Gemeentearchief mag niet zeggen waar de familie Houtman is gebleven, kán het zelfs niet te weten komen, want de afdeling Burgerlijke Stand van de gemeente is terwille van privacy afgeschermd. Zulke regels zullen hun nut hebben, maar ik ben heel blij dat een ambtenaar een week later per ongeluk? uit haar mond laat vallen dat de familie verhuisd is naar Sneek. Internet levert een aldaar befaamde dirigent op, die Houtman gekend heeft tot diens dood 10 jaar geleden. De dirigent verwijst me naar een collega die op Houtmans school muziekles geeft. Deze vraagt me een beetje uit en verstrekt dan het telefoonnummer van Houtmans tweede vrouw, die in Oudemirdum woont. Haar bereik ik na een paar dagen proberen en ik bel als geroepen. Ze vroeg zich juist af of ze een oud boek over Toonkunst Zeist, in prachtig handschrift, naar het hoofdbestuur in Amsterdam zou sturen. Nu krijg ik het aangetekend toegestuurd, stante pede, en de onkosten wil ze niet vergoed hebben.

Het is een in zwart karton gebonden boek op folioformaat, met linnen rug en hoeken, gemarmerd op snee. Het roept de sfeer op van een ouderwets kantoor. Binnenin is het fijntjes gelinieerde papier met de hand beschreven, of liever gekalligrafeerd, voorbeeldig. Verticale lijnen zijn met een trekpen getrokken. Wat het echt mooi maakt: belangrijke hoofdletters zijn in rode inkt uitgevoerd. Dit alles is natuurlijk slechts verpakking, maar de inhoud blijkt uiterst waardevol. Het boek bevat een Staat van Uitvoeringen in de Afdeeling Zeist & Omstreken van de M.t.B.d.T.

Begindatum 3-1-1872, einddatum 20-3-1936. Van 104 concerten worden vermeld: datum, plek, uitgevoerde werken, directeur (wij zeggen dirigent), solisten. In de laatste kolom, Opmerkingen, wordt steeds de begeleiding vermeld, en bij uitzondering iets persoonlijks, zie verderop. Het is een logboek van de Maatschappij tBdT afd. Zeist, en er staan heel wat concerten in waaraan het Toonkunstkoor niet meewerkt: 5 jaarlijkse concerten door de Zangschool van 1886, 13 Solistenconcerten tussen 1920 en 1934 en – een deel van – 10 Soirées voor Kamermuziek tussen 1892 en 1931.

Een losse bijlage bevat in hetzelfde fraeye handschrift de namen van alle bestuursleden in genoemd tijdvak, met de datum van verkiezing en – meestal – herverkiezing. Omdat boek en bijlage in één handschrift zijn geschreven, zonder doorhalingen, vermoedt Nico van Wageningen dat beide omstreeks de einddatum 20 maart 1936 zijn vervaardigd, en ik voeg daaraan toe: misschien als attentie voor Jo van de Poll³, die na het concert op die dag gehuldigd wordt wegens 40 jaar steun aan de afdeling, of héél misschien voor dirigent Röntgen, die dan 10 jaar de zangvereniging heeft geleid. Met de vermelding van deze jubilea eindigt het boek, dat wellicht is aangeboden aan Jo van de Poll en door haar of haar erfgenamen aan Ad Houtman gegeven. Als ik eens een week over heb ga ik het uitgebreide vdPoll-archief doorspitten voor bijzonderheden.

Met de twee jubilea eindigt de kolom Opmerkingen in het boek. Erna komen lege pagina’s waar bovenaan in rode kalligrafie de rubrieken Datum, Plaats der uitv., Uitgevoerde Werken enz. prijken, zoals in het hele boek. Mogelijk heeft de secretaris van 1936 zijn/haar eigen handschrift niet fraai genoeg bevonden om in het mooie boek verder te schrijven. Helaas!

Hoe voortreffelijk het concertenboek ook verzorgd is, de kalligraferende kopiist heeft waarschijnlijk een uitvoering vergeten. Ik vond een affiche

voor een soirée voor kamermuziek door musici met Toonkunstige namen (Labouchère, Jo van de Poll piano, en drie personen met dubbele namen) in de Nieuwe Sociëteit op donderdag 7 maart zonder jaartal, maar wel met een rijtje uitvoerenden en het programma. Het rijtje uitvoerenden komt in exact dezelfde samenstelling één maal in het concertenboek voor, en wel op 25 jan. 1906, echter met een heel ander programma.

In het concertenboek ligt een briefje van mr. Fr. A. Beunke, advocaat en procureur, Slotlaan 10¹, gedateerd 9 jan. 1959, aan Houtman:

Wat de staat [lijst] van uitgevoerde werken betreft, het is jammer dat deze na 1936 niet is voortgezet tot het tijdstip dat onze afdeling zich genoodzaakt zag hare activiteiten te staken; dit moet ongeveer in 1943 zijn geweest.

Desondanks vormen boek+bijlage een geweldige aanwinst. Dit soort vondsten maakt mijn hobby zo leuk. Meestal vind je kleinigheden, als je volhoudt wel duizend. Om uit die puzzel van losse stukjes een samenhangende kroniek te destilleren vormt een ander aspect van de hobby. Minder leuk is het fotokopiëren van zo’n boek, maar dat wilde ik toch doen alvorens het veilig in het gemeentearchief onder te brengen. Voor alle zekerheid heeft Cootje van Zandvoort de kopieën ook nog gescand en de collectie scans heb ik diverse trouwe leden in de digitale maag gesplitst om het risico van verloren gaan te beperken.

Jenny Glastra heeft het hele boek overgetypt, zodat we nu het genoegen kunnen smaken om de digitale zoeker op de concertenlijst los te laten teneinde te zien welke nummers van onze huidige programma’s al in het verleden zijn uitgevoerd. Dan constateer je dat we meestal in de voetsporen van onze voorgangers treden, maar soms nieuws brengen.

Het archief van ’t hoofdbestuur is in 1994 ondergebracht bij het Stadsarchief van Amsterdam. In het grandioze voormalige bankgebouw van architect De Bazel raadpleegde ik archief 611: Maatschappij ter Bevordering der Toonkunst. Inventaris 327 bevat onze huishoudelijke reglementen van 1871, 1887 en 1909. Inventaris 347 behelst enkele programmaboekjes van uitvoeringen in Zeist, maar de programma’s staan allemaal ook in het concertenboek 1972 – 1936. Inv. 428, 429, 430 bewaren jaarverslagen van alle afdelingen, maar niet van de onze.

 

=\=\=\=\=\=\=\=\=\=\=